Fiiller, Ek-Fiil ve Fiilimsi
Ek Fiil Nedir? Ek Fiilin Görevleri Nelerdir?
Ek eylem, ad ve ad soylu sözcüklerin yüklem görevinde kullanılmalarını sağlayan çekim ekidir. İki tane görevi vardır:
- İsimleri ve isim soylu sözcükleri yüklem yaparlar.
- Basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı yaparlar.
- Ek eylemler –idi, -imiş, -ise, -idir ’dir.
–idi, -imiş, -ise eklerini daha önce kip eklerinin içinde görmüştük. Bu eklerin görevi artık farklıdır. Soruyu çözerken ek eylem ekiyle kip ekini karıştırmamalıyız. Yukarıdaki bilgileri dikkate alarak bolca örnek incelememiz gerekiyor.
Cümlede Ek Fiil Örnekleri
Örnek 1
- Her gün saatlerce soru çözüyormuş.
- Çözüm: Çöz- eylemine getirilen –yor eki şimdiki zaman ekidir. Kip ekinin ardından gelen –imiş ise ek fiil rivayeti olur. Çöz- eyleminde –yor ve –muş iki kip eki olduğu için birleşik zamanlı eylem olmuştur, diyebiliriz.
Örnek 2
- Ayşe, her sabah bir bardak su içerdi.
- Çözüm: İç- eylemine –r geniş zaman kip eki getirilmiştir. Kip ekinin ardından getirilen –idi eki geçmiş zaman kip eki değildir, ek eylem hikayedir. Kip ekinin üzerine ikinci bir ek olarak getirilmiştir. İki kip eki kullanıldığı için birleşik zamanlı eylem oluşturmuştur, diyebiliriz.
Örnek 3
- Bize gelecekseniz, haber verin.
- Çözüm: Gel- eylemine –ecek gelecek zaman kip ekinin üzerine ikinci bir ek olarak –ise gelmiştir. İkinci ek olarak geldiği için kesinlikle ek eylemdir. Gelecek zamanın şartı olarak kullanılmıştır, ek fiil birleşik zamanlı eylemi oluşturmuştur.(Örneğe dikkat ettiğimizde ek eylemin sadece cümlenin sonunda olmadığını fark ediyoruz.)
NOT: Tükçede isimler asla tek başına yüklem olamaz. İsimlerin yüklem olabilmesi için kesinlikle ek fiil alması gerekir.
Örnek 4
- Üzerinde mavi bir gömlek varmış.
- Çözüm: Var kelimesi bulunma anlamında kullanılmıştır. İsim olarak kullanılmış ve isim yüklem olmuştur.İsmin yüklem olabilmesi için kesinlikle üzerinde ek fiil olması gerektiğini biliyoruz o halde –mış bu cümlede ek fiil olarak kullanılmıştır ve ismin yüklem olmasını sağlamıştır, diyebiliriz.
Örnek 5
- Bugün kardeşi çok hastaydı.
- Çözüm: Hasta isimdir ve yüklem olmuştur. O halde –idi eki ismin yüklem olmasını sağlayan ek fiil olarak kullanılmıştır.
Örnek 6
- Ali hastaysa ziyarete gidelim.
- Çözüm: Ek eylem daima cümlenin sonunda olmaz, bazen cümlenin ortasında da olabilir. Hastaysa kelimesindeki hasta isimdir. –ise eki ise isme geldiği için ek eylemin şartı olarak kullanılmıştır.
NOT: Ek eylemin geniş zamanı –idir genellikle düşer. Düştüğünü nasıl anlarız? Türkçede ismin tek başına yüklem olmadığını biliyoruz. Cümlede bir ismin tek başına yüklem olarak görürsek kesinlikle orada ek eylemin geniş zamanı –idir düşmüştür, diyebiliriz.
Örnek 7
- Buraya çöp atmak yasak.
- Çözüm: Yasak kelimesi isimdir ve yüklem olarak kullanılmıştır. Haliyle burada ek eylemin geniş zamanı –idir düşmüştür, diyebilir. Yasaktır olması gerekirken yasak olarak kullanılmıştır. Bu bir bozukluk değildir sadece düşmüştür.
NOT: Bazen ek eylemin geniş zamanı düşerken kendinden önceki eke görevini verir.
Örnek 8
- Ben Türkçe öğretmeniyim.
- Çözüm: Öğretmeniyim kelimesi isimdir ve yüklem içinde yer almıştır. O zaman burada düşmüş bir ek eylem vardır diyebiliriz çünkü isim yüklem olmuştur. Burada ek eylem düşerken (yani –idir) kendinden önceki eke görevini vermiştir. –im eki ismin yüklem olmasını sağlamış ek eylemin geniş zamanı olarak kullanılmıştır.
Örnek 9
- Demek siz de İstanbullusunuz.
- Çözüm: İstanbullusunuz ifadesi isimdir ve yüklem olmuştur. İsim yüklem olduysa -idir geleceğini biliyoruz fakat burada kullanılmamıştır yani düşmüştür.Düşen ek fiil görevini -sunuz ekine vermiştir, -sunuz ek eylemin geniş zamanı olarak kullanılmıştır.
NOT: Ek eylemin olumsuzu değil sözcüğüyle yapılır.
Örnek 10
- Son zamanlarda işleri yolunda değil.
- Çözüm: Yolunda değil yüklemdir. İsim yüklem olarak kullanılmıştır. Değil kelimesi cümleye olumsuzluk anlamı katmıştır.
NOT: Ek eylemin soru şekli mı/mi ile yapılır.
Örnek 11
- Evde ekmek yok mu?
- Çözüm: Yok mu yüklem isimdir ve yüklem olmuştur. Mı/mi eki soru anlamı katmıştır.
Hiç yorum yok