Anlatım Bozuklukları

 

 Anlatım Bozuklukları

Anlatım bozuklukları konu anlatımı iki başlık altında incelenir. Anlama dayalı anlatım bozuklukları (bağdaşıklık) dil bilgisi dayalı anlatım bozukluklarına (bağlaşıklık) başlığı altında incelenir.

Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları (Bağdaşıklık)

Gereksiz Sözcük Kullanımı

Gereksiz sözcük kullanımı, duruluk ilkesiyle alakalıdır. Duruluk ilkesine göre Türkçe bir cümlede gereksiz tek bir sözcük kullanılmamalıdır. 

• Gizli sırlarımı aşikar etme ( Sır sözcüğü gizli anlamını taşıdığı için gizli sözcüğü gereksiz kullanılmış. ) 
  • Sırlarımı aşikar etme / Doğrusu 

• Toplantı boyunca karşılıklı tartıştılar ( Tartışma sözcüğü karşılıklı anlamını verdiği için karşılıklı sözcüğü gereksiz kullanılmış. ) 
  • Toplantı boyunca tartıştılar / Doğrusu 

• Bu ilaçları hazır formüllerden oluşturduk. ( Formül zaten hazır halde olan semboller olduğu hazır sözcüğü gereksiz kullanılmış. )  
  • Bu ilaçları formüllerden oluşturduk. / Doğrusu 

• Yazar kitabından yaşanmış deneyimlerinden bahsediyor. ( Deneyim belli yaşantılardan elde edildiği için yaşanmış sözcüğü gereksiz kullanılmış. ) 
  • Yazar kitabından deneyimlerinden bahsediyor. / Doğrusu 

Yanlış Anlamda Sözcük Kullanımı

Bir sözcüğün anlam inceliğine dikkat edilmeden kullanılmasıdır. 

• Bu kitapta azımsanmayacak bir çalışma yapılmış. ( azımsamak, miktar olarak az bulmadır ve bu cümlede yanlış anlamda kullanılmıştır. Bunun yerine küçümsenmeyecek sözcüğü getirilirse anlatım bozukluğu giderilmiş olur. ) 
  • Bu kitapta küçümsenmeyecek bir çalışma yapılmış. / Doğrusu 

• İkinci el araba ücretleri bu sene çok arttı. ( Ücret sözcüğü alınan hizmetlerde kullanılır. Satın alınan nesneler için fiyat sözcüğü kullanılır. ) 
  • İkinci el araba fiyatları bu sene çok arttı. / Doğrusu 

• Bugün okulda 10 Kasım’ı kutladık. ( Kutlama sözcüğü olumlu durumlar için kullanılır. Kutlamak sözcüğü yerine andık sözcüğü getirilmeli. ) 
  • Bugün okulda 10 Kasım’ı andık. / Doğrusu 

• Gizem aşkının hiç bitmeyeceğini savundu. ( Savunmak sözcüğü bir konu hakkında iddialara cevap vermek anlamında kullanılır. Burada savundu yerine iddia etmek sözcüğü kullanılmalıdır. ) 
  • Gizem aşkının hiç bitmeyeceğini iddia etti. / Doğrusu

Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması

Olasılık ve kesinlik bildiren sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır. 

• Beni hiç unutma, arada bir hatırla. ( Hiç kesinlik bildirirken arada bir ihtimal bildirdiği için anlatım bozukluğu yapılmış )  
  • Beni unutma, arada bir hatırla / Doğrusu 
  • Beni hiç unutma, hep hatırla / Doğrusu

Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması

Yanlış yerde kullanılan sözcüğün anlam belirsizliğine yol açması anlatım bozukluğuna sebep olur. 

• Fakülteyi bitirince öğretmen olarak doğduğu köye geri döndü.  ( Bu cümleyi dikkatli bir şekilde okuduğumuzda köyde öğretmen olarak doğduğu anlamı çıkıyor. Öğretmen olarak sözcüğünün yeri değiştirilerek anlatım bozukluğu giderilir. ) 
  • Fakülteyi bitirince doğduğu köye öğretmen olarak döndü.  / Doğrusu

Deyim Yanlışları

Deyimler kalıplaşmış değiştirilemez, değiştirilirse anlatım bozukluğu sebebi olur. Ayrıca anlamına uygun kullanılmazsa bu da anlatım bozukluğu sebebi olur. 

• Çok konuştu bugün beynimi şişirdi ( Beyin şişirmek diye bir deyim yok, onun yerine kafa şişirmek kullanılmalıydı. ) 
  • Çok konuştu bugün kafamı şişirdi. / Doğrusu

Anlam Belirsizliği

Türkçede bir cümleden birden fazla anlamın çıkması açıklık ilkesine aykırıdır. Yani bir cümleyi iki farklı şekilde anlayabiliyorsak o cümlede anlatım bozukluğu vardır. 

• Küçük çam ağacının arkasına saklandı. ( Bu cümlede bir kişinin küçük bir çam ağacının arkasına saklandığını ya da küçük bir çocuğun çam ağacının arkasına saklandığı anlamı çıkıyor. İki anlamda da anlaşılabileceği için bu cümlede anlam belirsizliğinden dolayı anlatım bozukluğu var diyebiliriz. )  
  • Küçük, çam ağacının arkasına saklandı.  / Doğrusu 
  • O, küçük çam ağacının arkasına saklandı. / Doğrusu 

• Bırak patates soymayı, yemek bile yapamaz. ( Bu cümlede mantık hatası bulunuyor. Patates soymak ile yemek yapmak yer değiştirmelidir. ) 
  • Bırak yemek yapmayı, patates bile soyamaz. / Doğrusu  

• Sinan, sinemayı Ahmet’ ten daha çok sever. ( Bu cümlede Sinan sinemayı mı daha çok seviyor yoksa sinemayı Ahmet’ten mi çok sevdiği belli değil, bu da açıklık ilkesine aykırılık yani anlatım bozukluğudur. ) 
  • Sinan, sinemayı Ahmet’ in sevdiğinden daha çok sever. / Doğrusu

---

Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları (Bağlaşıklık)  

Öge Eksiklikleri

Genellikle sıralı cümlelerde ilk cümle için kullanılan öge, diğer cümle için de kullanılabilinir. Fakat bu ögelerin ortak olması gerekir, ortak öge kullanılmazsa bu anlatım bozukluğu sebebi olur. 

• O bana dert, ben ona mutluluk verdim. ( Anlatım bozukluğu sebebi yüklem eksikliği ) 
  • O bana dert ( verdi ) , ben ona mutluluk verdim. 

• Hiçbiri bana hak vermedi, beni suçladı. ( Anlatım bozukluğu sebebi özne eksikliği ) 
  • Hiçbiri bana hak vermedi, ( hepsi )  beni suçladı. / Doğrusu 

• İş yerinde çok çalışmayıp ihmal ediyordu. ( Anlatım bozukluğu sebebi nesne eksikliği ) 
  • İş yerinde çok çalışmayıp ( işlerini ) ihmal ediyordu. / Doğrusu 

• Okula giriş ve çıkış saatleri değiştirildi. ( Anlatım bozukluğu sebebi tümleç eksikliği ) 
  • Okula giriş ve ( okuldan ) çıkış saatleri değiştirildi.  

• Yemekler güzel fakat sıcak değildi. ( Anlatım bozukluğu sebebi ek eylem eksikliği ) 
  • Yemekler güzeldi fakat sıcak değildi. / Doğrusu

Eklerin Gereksiz Kullanılması

• Yemekler yenildi ( Gereksiz çatı eki kullanılmış. ) 
  • Yemekler yendi. / Doğrusu 

• Öğretmenliği bırakıp manavcılık yapmaya başladı. ( – cı eki gereksiz kullanılmış ) 
  • Öğretmenliği bırakıp manavlık yapmaya başladı. 

• Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden ( – ler eki gereksiz kullanılmış. Birçok sözcüğü çokluk anlamı veriyor. ) 
  • Birçok sene geçti, dönen yok seferinden / Doğrusu

Tamlama Yanlışları

• Sağlık Eski Bakanı açıklama yaptı. ( Belirtisiz isim tamlarının arasına sıfat girmez. ) 
  • Eski Sağlık Bakanı açıklama yaptı.  / Doğrusu 

• Pasta ve meyve suyu ikram ettik misafirlere.  ( Ortak tamlanan kullanıldığı için şöyle bir anlam ortaya çıkıyor. Pasta suyu ve meyve suyu ikram ettik. Pasta suyu olmayacağı için anlatım bozukluğu yapılmış diyebiliriz. ) 
  • Meyve suyu ve pasta ikram ettik misafirlere. / Doğrusu 

• Bu yasadan özel ve kamu kuruluşlarında çalışanlar yararlanacak. ( Sıfat ve isim tamlaması aynı tamlanana bağlandığı için anlatım bozukluğu yapılmış. ) 
  • Bu yasadan özel ( kuruluşlar ) ve kamu kuruluşları yararlanacak. / Doğrusu 

Özne – Yüklem Uyumsuzluğu

Türkçe bir cümlede özne çoğul olursa yüklem tekil olur. 

• Düşünceler engellenemezler ( özne çoğul olduğu için yüklem tekil olmalıdır. ) 
• Düşünceler engellenemez. / Doğrusu 

Kaynakça:kunduz.com